از اوایل قرن نوزدهم و با پیچیده تر شدن فرایندهای تولید، شرکت های تولیدی به فکر ابزار جدیدی افتادند تا با آن بتوانند مراحل تولید را بهتر مدیریت کنند. نتیجه این موضوع شکل گیری فرآیند برنامه ریزی تولید بود. برنامه ریزی تولید یکی از فرایندهای مهم و تاثیرگذار در شرکت های تولیدی و صنعتی می باشد. هدف از این برنامه ریزی، پیدا کردن بهینه ترین استراتژی تولید است که با آن بتوان تولیدات را با هزینه و زمان بهینه انجام داد.
در این مطلب در رابطه با اهمیت داشتن برنامه تولید صحبت می کنیم و گام های اساسی در این فرایند را توضیح می دهیم.
مفهوم برنامه ریزی تولید
برنامه ریزی تولید (Production planning) در تولید محصولات کارخانه ای کاربرد دارد. در این فرایند منابع کاری مشخص می شوند، فعالیت کارکنان تعیین می شود و ظرفیت تولید تعیین می گردد.
فرایندهای برنامه ریزی با توجه به نوع فعالیت تولیدی تعیین می شوند. تولید تک محصولی، تولید دسته ای، تولید انبوه، تولید پیوسته و… از روش های تولید هستند که در برنامه ریزی مشخص می شود که از چه روش تولیدی استفاده خواهد شد. هر یک از روش های تولید، شیوه برنامه ریزی مخصوصی دارند و سازمان باید روش تولیدش را با برنامه تولید هماهنگ کند.
برنامه ریزی تولیدات بر چهار موضوع تمرکز دارد؛ کیفیت، کمیت، هزینه و زمان. Production planning فرایند پیچیده ای است که با ابزارها و تکنیک های خاصی اجرایی می شود. این برنامه می تواند با سایر نرم افزارها و سیستم های سازمانی مثل برنامه ریزی منابع سازمانی (ERP) ترکیب شود.
هدف از برنامه ریزی تولید چیست؟
- استفاده درست از منابع سازمان
- کاهش هزینه های تولید
- کاهش خطاها و عیوب تولید
- استفاده بهینه از نیروی کار، مواد اولیه و تجهیزات
- کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری قطعات
- مدیریت منابع انسانی
- کمک به مدیران صنایع در تصمیم گیری بهتر
- جلوگیری از انباشته شدن محصولات یا اتمام موجودی محصولات
- تحویل به موقع محصول
- حذف فرایندهای غیرضروری
- شناسایی نقاط ناکارآمد در زنجیره تولید
- افزایش رضایت مشتریان
- بهبود هماهنگی بین بخش های مختلف سازمان
- افزایش انعطاف پذیری سازمان با کمک پیش بینی تغییرات بازار
این موارد تنها مزیت های اصلی برنامه ریزی تولید بودند. در واقع هر سازمانی بسته به نوع فعالیت و صنعت خود ممکن است مزایای بیشتری از Production planning برداشت کند.
بخش های مهم برنامه ریزی تولید کدامند؟
برنامه ریزی تولید شامل بخش های زیر است:
- برنامه ریزی ظرفیت: در این بخش، تعداد و نوع منابع تولیدی مورد نیاز بررسی می شود و ظرفیت تولید بهینه برای پاسخ به نیازهای بازار و تقاضا تعیین می شود.
- تخصیص منابع: این بخش منابع مورد نیاز برای تولید را تخصیص می دهد. این منابع شامل نیروی کار، مواد اولیه، تجهیزات و ماشین آلات است. تخصیص منابع بر اساس ظرفیت تولید، زمانبندی تولید و نیازهای تولیدی انجام می شود.
- برنامه ریزی فرآیندها: در این بخش، فرایندهای مختلف تولید برنامه ریزی می شوند. هدف این بخش، بهبود کارایی و کیفیت فرآیندهای تولیدی است.
- زمانبندی تولید: در این بخش، زمانبندی تولیدی برای هر محصول یا سفارش تعیین می شود. این شامل تعیین زمان شروع و پایان هر مرحله تولید، زمانبندی تامین مواد اولیه و تخصیص منابع زمانی است. هدف از زمانبندی تولید، بهبود زمانبندی و تحقق تولید به موقع است.
- کنترل تولید: کنترل فرآیندهای تولیدی شامل اندازه گیری و مقایسه عملکرد واقعی با استانداردها و هدف های تعیین شده است. در صورت بروز هرگونه اختلال یا عدم تطابق، تصحیح اقدامات انجام می شود تا بهبودی در فعالیت های تولیدی حاصل شود.
- بهبود پایدار: این بخش شامل ارزیابی و بهبود مداوم فرآیندها و فعالیت های تولیدی است. با جمع آوری داده ها، تحلیل عملکرد، شناسایی نقاط ضعف و ایجاد اقدامات پیشنهادی، سازمان به بهبود پایدار در تولید می رسد.
علاوه بر موارد فوق، بسته به نوع سازمان ممکن است بخش های دیگری نیز در برنامه تولید وجود داشته باشند. از جمله این موارد می توان برنامه ریزی تامین، برنامه ریزی نیروی کار و برنامه ریزی تامین مالی اشاره کرد.
مراحل اجرای برنامه ریزی تولید
فرایند Production planning شامل مراحل زیر می باشد:
- پیش بینی تقاضای محصول
- تعیین وضعیت منابع
- انتخاب روش تولید
- کنترل و نظارت بر عملکرد
- اعمال اصلاحات مورد نیاز در برنامه ریزی
1- پیش بینی تقاضای محصول
برای انتخاب بهترین روش Production planning، باید میزان تقاضای محصول را برآورد کنید. بسته به میزان تقاضای محصول، مشخص کنید که در بازه زمانی خاص، چه میزان تولید نیاز دارید. در بررسی میزان تولید، علاوه بر سفارش های فعلی تان، سفارش های آتی را هم تخمین بزنید.
برای تخمین تقاضا، راه های مختلفی وجود دارد؛ پیش بینی براساس داده های گذشته، تحلیل وضعیت بازار و تغییرات اقتصادی از جمله این روش ها می باشند.
2- تعیین وضعیت منابع مورد نیاز برای تولید
بعد از تشخیص میزان تولید محصول، باید وضعیت منابع تان را مشخص کنید. شما باید یک برنامه مدیریت موجودی تهیه کنید. ظرفیت های تولید از جمله ماشین آلات و تجهیزات، منابع انسانی مورد نیاز، مهارت های مورد نیاز، مواد اولیه و حداکثر زمان ممکن را مشخص کنید. در مراحل بعدی باید این منابع را در فرایند تولید به کار بگیرید.
ترکیبات متفاوت از منابع، می تواند به زمان و هزینه های متفاوتی در تولید منجر شود. برنامه ریزی منابع تولید ابزار کاربردی برای تعیین وضعیت منابع است.
3- انتخاب روش تولید
در این مرحله بر اساس منابعی که در مرحله قبلی تعیین کرده اید و بسته به پیش بینی تقاضا، روش تولید را مشخص می کنید. انتخاب روش تولید، مستلزم این است که با برنامه ریزیِ منابع فرایند تولید آشنا باشید. در انتخاب روش تولید باید تجهیزات، هزینه و زمان لازم برای تولید را در نظر بگیرید.
دقت داشته باشید که روش انتخاب شده، باید ظرفیت عملیاتی سازمان را بیشینه کند.
4- کنترل عملکرد
بعد از انتخاب روش کاری، تولید محصول شروع می شود. حین تولید شما باید نتایج به دست آمده را با برنامه ریزی تان مقایسه کنید و بر استفاده بهینه از منابع نظارت داشته باشید. اطلاعات به دست آمده حین فرایند تولید را مستند کنید؛ مستند کردن وضعیت، در بهبود بهره وری تولید و کاهش هزینه ها نقش مهمی دارد.
5- اعمال اصلاحات مورد نیاز در برنامه ریزی
با بررسی مستندات تولید، می توانید اطلاعات موجود را تجزیه و تحلیل کنید و راهبردهایی ارائه دهید که در آینده برنامه تولید با کیفیت و بهره وری بیشتری اجرا شود. همچنین شما باید ریسک هایی همچون خرابی ماشین ها و یا مشکلات مواد اولیه و اپراتور ها را در محاسبات تان لحاظ کنید. دقت داشته باشید که ممکن است به مرور زمان نیازهای مشتری یا شرایط موجود تغییر کنند؛ بنابراین برنامه شما باید شرایط بروز شدن داشته باشد.
انواع روش های برنامه ریزی تولید
با توجه به نوع تولید و شرایط شرکت تولیدی، روش خاصی برای تولید محصول مشخص می شود. در این قسمت انواع روش های برنامه ریزی تولید را بررسی می کنیم.
- تولید مبتنی بر شغل: این روش تولید بیشتر در تولیدی های کوچک به کار می رود، اما برای تولیدی های بزرگ تر هم قابل استفاده است. در تولید مبتنی بر شغل محصولات و خدمات سفارشی سازی شده تولید می شوند.
- تولید دسته ای: روش تولید دسته ای در تولیدی های بزرگ به کار گرفته می شود. در این روش تولیدی، محصولات به صورت دسته ای و گروهی تولید می شوند.
- روش جریان: روش جریان مبتنی بر تقاضای محصول است. در این روش بعد از اینکه سفارش دریافت شد، تولید شروع شده و در کمترین زمان محصول آماده می شود. این روش با افزایش سرعت خط تولید، زمان تولید را به حداقل می رساند. در روش جریان تا آماده شدن تمام کالاهای نهایی، تولید متوقف نمی شود.
- روش تولید انبوه: در این روش به صورت مداوم، محصولی یکسان تولید می شود. در این روش تولید، مشابه روش جریان تولید، تولیدات تا تمام نشدن سفارش متوقف نمی شود. اما در روش تولید انبوه، میزان کار نسبت به روش جریان خیلی بیشتر است.
- روش فرایندی: به روش فرایندی روش تولید پیوسته نیز می گویند. در این روش انواع مختلفی از ماشین آلات تخصصی وجود دارد که هر کدام وظایف جداگانه ای برای تکمیل کالای نهایی انجام می دهند. در این روش تولید، از مواد اولیه تا عرضه محصول نهایی به صورت پیوسته در حال انجام است.
مدل های برنامه ریزی ایستا و پویا
Production planning به دو صورت قابل پیاده سازی است:
- برنامه ریزی ایستا
- برنامه ریزی پویا
برنامه ریزی ایستا (قطعی):
در این مدل برنامه ریزی، وضعیت آینده ثابت و غیر تغییر یافتنی در نظر گرفته می شود. از آن جایی که تقاضا و وضعیت ثابت است، برنامه ریزی تولیدات نیز ثابت خواهد بود.
در مدل برنامه ریزی ایستا اطلاعات ورودی ما مواردی مثل منابع در دسترس، ظرفیت انبار، موجودی انبار، میزان مواد اولیه، ماشین آلات در دسترس، سرمایه موجود، محدودیت زمانی تولید و… هستند. با دریافت این اطلاعات، مدل برنامه ریزی به ما تعداد نیروی مورد نیاز برای تولیدات، میزان ساعت کاری، روش تولید، حجم تولید و قیمت هر محصول را می دهد.
برنامه ریزی پویا (قابل تغییر):
در مدل برنامه ریزی پویا تقاضا ثابت نیست و ممکن است تغییر کند؛ به همین دلیل در این روش بسته به شرایط موجود، برنامه تولید نیز تغییر می کند. این مدل برنامه ریزی، به روش تولیدات واقعی نزدیک تر است.
مدل برنامه ریزی پویا منعطف است و با توجه به شرایط، تغییر می کند. مواردی مثل پیگیری نحوه خرید و مصرف مواد اولیه، با روش داینامیک به راحتی قابل برنامه ریزی هستند. تحلیل هزینه حمل و نقل، برنامه ریزی مواد تولید و کنترل بهینه موجودی، موارد دیگری هستند که در برنامه ریزی پویای تولید می توان آن ها را به خوبی مدیریت کرد.
هدف اصلی برنامه ریزی پویا محاسبه هزینه در تمام حالت ها است. برای این موضوع باید بارها و بارها فرایندهای ساخت و چرخه عمر محصول را تجزیه و تحلیل کنیم تا تابع هزینه یابی آینده محور را بیابیم. در این شرایط با کنترل بهینه موجودی، می توانیم مراحل تولید را پیش ببریم.
نرم افزارهای برنامه ریزی تولید کدامند؟
نرم افزارهای متنوعی برای فرایند برنامه ریزی تولید طراحی و ارائه شده اند. این نرم افزارها قابلیت های مختلفی جهت مدیریت فرآیندهای تولیدی ارائه می دهند. این نرم افزارها معمولا ابزارهایی برای مدیریت ظرفیت تولید، زمانبندی، تخصیص منابع و کنترل تولید دارند.
- Microsoft Excel (مناسب کسب و کارهای متوسط و کوچک)
- SureTrak Project Manager (مناسب کسب و کارهای بزرگ)
- Oracle Primavera (مناسب کسب و کارهای بزرگ)
- Workfront (مناسب کسب و کارهای بزرگ)
- Advanced Planning and Scheduling (APS) Software (مناسب کسب و کارهای متوسط و بزرگ)