انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه و شرایط استفاده از مرخصی ها

طبق قانون کار، کارمندان و کارگران ادارات دولتی و شرکت های خصوصی، می توانند روزهایی از سال را مرخصی بگیرند. مرخصی ها انواع مختلفی دارند و هر فرد در طول سال می تواند از فرصت های مرخصی اش استفاده کند. برای مثال مرخصی استعلاجی، استحقاقی و مرخصی ازدواج از انواع مرخصی در قانون کار می باشند.
خوب است بدانید که بعضی مرخصی ها باحقوق بوده و برخی بدون حقوق هستند. برای آشنایی با قوانین مرخصی وزارت کار و شناخت انواع مرخصی ها، در ادامه این مطلب همراه ما باشید. در این مطلب انواع مرخصی های قانون کار ایران را معرفی می کنیم. همچنین فرمول محاسبه مرخصی را آموزش می دهیم.

قانون مرخصی در اداره کار

طبق قانون، کارگران و کارمندان می توانند در بعضی روزهای غیرتعطیل در محل کار حاضر نشوند یا اینکه محل کار را ترک کنند. برای این منظور کارکنان باید از قبل درخواست مرخصی خود را به صورت کتبی اعلام کنند. مدیر مربوطه با بررسی نامه درخواست مرخصی و امضای آن، اجازه مرخصی را صادر می کند. همچنین کارمندانی که از مرخصی قانونی خود استفاده نکرده باشند، می توانند میزان آن را محاسبه و به عنوان حقوق دریافت کنند.

البته قانون مرخصی شامل تمام کارکنان نیست. فقط افرادی می توانند از مرخصی هایشان استفاده کنند که طبق قانون وزارت کار، قرارداد کاری دارند. کارمندان پاره وقت، روزمزد، ساعتی و فریلنسرها امکان مرخصی گرفتن همراه با حقوق را نخواهند داشت. در واقع ساعت و زمان کاری این افراد در اختیار خودشان است.

معرفی انواع مرخصی در قانون کار ایران

انواع مرخصی در قانون کار ایران شامل موارد زیر است:

1. استحقاقی
2. ساعتی
3. استعلاجی
4. بدون حقوق (شامل مرخصی تحصیلی، مرخصی رسیدگی به مشکلات شخصی و…)
5. بارداری و زایمان
6. شیردهی (پاس شیر)
7. اضطراری (شامل ازدواج و فوت اقوام درجه یک)
8. بین تعطیلی
9. حج

در ادامه درباره قوانین هر یک از این مرخصی ها توضیح می دهیم.

1- مرخصی استحقاقی (تعداد روز مرخصی، ذخیره مرخصی، دریافت حقوق به جای مرخصی)

طبق قانون کار، کارگران و کارمندان می توانند هر ماه 2.5 روز مرخصی با حقوق بگیرند. مرخصی استحقاقی معادل 26 روز کاری در طول سال می باشد. این میزان مرخصی استحقاقی، مربوط به مشاغل معمولی است و مشاغل سخت معمولا مرخصی استحقاقی بیش تری دارند. مرخصی استحقاقی مشاغل سخت 3 روز در ماه می باشد.
علاوه بر این کارگران در روز 11 اردیبهشت (روز کارگر) هم تعطیل بوده و مرخصی با حقوق دارند. کارفرمایان نباید در این روز نیروی کارگر را به خدمت بگیرند. در صورتی که مرخصی استحقاقی تان را در طول سال استفاده نکنید، می توانید حداکثر 9 روز آن را برای سال جدید ذخیره کنید. باقی روزهای مرخصی استفاده نشده باید محاسبه شده و به حساب شما پرداخت شود. کارمندان دولت نیز تا سقف 15 روز مجاز به ذخیره مرخصی هایشان هستند.

اگر کمتر از یک سال در شرکتی مشغول به کار هستید، مرخصی شما بر اساس نسبت مدت کارتان محاسبه می شود. همچنین در صورت استعفا و ترک کار، مطالبه ای بابت مرخصی های باقیمانده به شما تعلق نمی گیرد.

طبق قوانین اداره کار، حداکثر ساعت کار در روز پنجشنبه 4 ساعت است. قوانینی که ما توضیح می دهیم طبق قانون اداره کار می باشد. اما ممکن است شرکت ها، بسته به سیاست کاری شان در رابطه با شرایط مرخصی های استحقاقی، سیاست متفاوتی داشته باشند. بنابراین کارکنان باید در زمینه استفاده از مرخصی شان، با مدیر خود هماهنگ شوند. کارفرما و کارگر باید در زمان استخدام، در رابطه با شرایط استفاده از مرخصی استحقاقی به توافق رسیده و آن را در قرارداد کاری ثبت کنند. در واقع هر دو طرف باید درباره شرایط مرخصی رضایت داشته باشند و مطابق با قانون عمل کنند.

2- مرخصی ساعتی

مرخصی ساعتی حالت خاصی از مرخصی استحقاقی است و از میزان مرخصی استحقاقی کسر می شود. در واقع مرخصی استحقاقی در قانون به صورت روزانه تعریف شده است، اما به صورت ساعتی نیز می توان از آن استفاده کرد. مرخصی ساعتی برای انجام کارهای اداری یا شخصی در نظر گرفته شده است. برای این منظور شما باید درخواست مرخصی ساعتی تان را به مدیر یا معاون او اعلام کنید. در صورت تایید درخواست، می توانید ساعات مشخص شده را در محل کار حضور نداشته باشید.

طبق قانون مرخصی ساعتی، افراد می توانند در طول ساعت کاری، 2 الی 6 ساعت مرخصی بگیرند. در نظر داشته باشید که هر 8 ساعت مرخصی ساعتی، یک روز مرخصی استحقاقی محسوب می شود.
در صورتی که مجموع مرخصی های ساعتی فردی بیش تر از 2.5 روز در ماه شود، باقی مرخصی ها مرخصی بدون حقوق محسوب شده و از دستمزد نیرو کسر می شود. همچنین کارفرما می تواند برای این ساعات، بیمه پرداخت نکند.
در صورتی که کارمند یا کارگر بدون کسب اجازه قبلی در محل کار حضور پیدا نکند، عدم حضور او غیبت غیر موجه خواهد بود.

3- مرخصی استعلاجی

مرخصی استعلاجی در مواقعی گرفته می شود که کارمند دچار بیماری باشد. این مرخصی باید به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد.
از آنجایی که نمی توان بیماری را پیش بینی کرد، در قانون هیچ محدودیتی برای مرخصی استعلاجی کارگران در نظر گرفته نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد. مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و یا کمیسیون پزشکی سازمان تأمین اجتماعی تأیید شود تا هم جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگر به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزد شود.

سقف مرخصی استعلاجی 4 ماه است، ولی اگر پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی تایید کنند ممکن است دوران مرخصی بیش تر شود. اگر فرد دچار بیماری سختی بوده و مرخصی اش به یک سال برسد، طبق قانون مرخصی استعلاجی فرد بازنشسته خواهد شد.

دستمزد دوران بیماری تا 75 درصد حقوق ماهانه بیمار می باشد. بعد از اتمام دوره بیماری، کارمند با همراه داشتن مدارک پزشکی اش به سازمان تامین اجتماعی مراجعه کرده و پس از تأیید مدارک پزشکی، این مبلغ را دریافت می کند. اگر شخص در اثر حوادث ناشی از کار بیمار شود و یا آسیب ببیند، 100 درصد حقوق ایام مرخصی را دریافت خواهد کرد. برای استفاده از مرخصی در زمان وقوع حادثه، باید ظرف 72 ساعت بعد از وقوع حادثه، به سازمان تامین اجتماعی مراجعه و اطلاعات حادثه را در اختیار سازمان قرار دهید.

4- مرخصی بدون حقوق در قانون کار

اگر مرخصی های استحقاقی سالانه تمام شود، مرخصی های بعد از آن بدون حقوق خواهد بود. کارمندان و کارگران در شرایط خاص می توانند کار خود را برای مدت طولانی ترک کنند. مشکلات خانوادگی، رسیدگی به امور شخصی، سفر طولانی مدت و گذراندن دوره آزمایشی و کارآموزی (مثل کارآموزی حسابداری) از دلایل مرخصی بدون حقوق هستند. در این شرایط می توان طبق توافق برای فرد مرخصی بدون حقوق در نظر گرفت.
کارمندان می توانند برای ادامه تحصیل، به مدت 2 سال از مرخصی بدون حقوق استفاده کنند. در صورت توافق با کارفرما این مدت برای 2 سال دیگر قابل تمدید است. مرخصی بدون حقوق باعث فسخ قرارداد کاری نمی شود، بلکه قرارداد کاری را تعلیق می کند. در شرایط مرخصی بدون حقوق، حالت کاری فرد به حالت تعلیق درمی آید و هیچ گونه سابقه و حقوق و مزایایی برای فرد در نظر گرفته نمی شود.

5- مرخصی زایمان (برای مادران و پدران)

قانون برای ایام بارداری و زایمان مادران شاغل ، 9 ماه مرخصی زایمان در نظر گرفته است. مرخصی زایمان می تواند قبل از به دنیا آوردن نوزاد آغاز شود. اما حداقل سه ماه از این مرخصی، باید بعد از زایمان باشد. علاوه بر بانوان، همسران آنها نیز می توانند از شرکت یا اداره 2 هفته مرخصی با حقوق بگیرند. این مرخصی مازاد بر مرخصی های استحقاقی از بدو تولد نوزاد می باشد.

برخی شرکت های خصوصی مرخصی زایمان را حداکثر 6 ماه درنظر می گیرند و مرخصی آقایان نیز تنها در صورت تأیید کارفرما پذیرفته می شود.
کارفرما موظف است در این دوره حق بیمه کارمند را پرداخت کند. حقوق کارمند هم در این مدت توسط بیمه تامین اجتماعی پرداخت می شود. خوب است بدانید که دوره مرخصی زایمان، جزو سابقه کاری محسوب می شود.

6- مرخصی پاس شیر

مادرانی که صاحب فرزند شده اند، می توانند روزانه یک ساعت از مرخصی پاس شیر بهره ببرند. همچنین برای مادرانی که صاحب فرزندان چند قلو هستند، مدت مرخصی پاس شیر روزانه 2 ساعت می باشد. مادران تا پایان دو سالگی کودک می توانند از مرخصی شیردهی استفاده کنند. مرخصی شیردهی جزو ساعات کاری خانم ها محسوب می شود.

در رابطه با زمان استفاده از مرخصی شیردهی، کارفرما و کارمند باید به توافق برسند. برخی افراد زمان مرخصی شیردهی را به یک ساعت اول یا یک ساعت آخر روز کاری موکول می کنند. اما بعضی دیگر هر سه ساعت، نیم ساعت فرصت شیر دادن می گیرند.

7- مرخصی اضطراری (شامل ازدواج دائم، فوت بستگان درجه یک)

مرخصی اضطراری در قانون کار جهت تحکیم و تحریم نهاد خانواده در نظر گرفته شده است. سقف مرخصی اضطراری 6 روز در سال می باشد. مرخصی اضطراری شامل مناسبت های ازدواج دائم کارمند و فوت بستگان درجه یک می باشد. در ادامه انواع مرخصی های اضطراری را بررسی می کنیم.

• مرخصی فوت اقوام درجه یک

مرخصی فوت اقوام درجه یک یکی دیگر از انواع مرخصی اضطراری و همراه با حقوق می باشد. این نوع مرخصی همانطور که از اسمش پیداست برای فوت بستگان افراد می باشد. بستگان درجه یک شامل همسر، پدر، مادر و فرزندان می باشد.
مرخصی فوت بستگان درجه یک 3 روزه می باشد و جدای از مرخصی ازدواج است. همچنین این مرخصی ارتباطی با روزهای مرخصی استحقاقی سالانه فرد ندارد. مرخصی فوت بستگان درجه یک قابل انتقال نیست و نمی توان در زمان دیگری از آن استفاده نمود.

• مرخصی ازدواج

مرخصی ازدواج یکی دیگر از انواع مرخصی اضطراری است که با مرخصی استحقاقی فرق دارد. این مرخصی برای ازدواج کارمندان یا کارگران در نظر گرفته می شود و مدت زمان این مرخصی سه روزه است. دقت داشته باشید که این مرخصی برای ازدواج دائم در نظر گرفته شده است و تنها یک بار به هر فرد تعلق می گیرد.

8- مرخصی بین تعطیلی در قانون کار

وقتی بین روزهای تعطیل، یک روز کاری وجود دارد، می توانید با اطلاع قبلی، این روز کاری را مرخصی بگیرید. برای مثال وقتی شنبه و دوشنبه تعطیلی رسمی است، در صورت تایید مدیریت می توانید یکشنبه را هم تعطیل کنید و به امور شخصی تان رسیدگی کنید. مرخصی بین تعطیلی جزو مرخصی های استحقاقی حساب می شود.

9- مرخصی حج

هر فردی در مدت زمان کاری اش می تواند یک بار مرخصی حج تمتع دریافت کند. این مرخصی به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه می شود. طبق قانون کارگران و کارمندان می توانند از 30 روز مرخصی استحقاقی حج بهره ببرند. همچنین اگر کارمند هیچ مرخصی استحقاقی طلب نداشته باشد، می تواند از مرخصی بدون حقوق حج کارمندان استفاده کند.

مانده مرخصی کارکنان چگونه محاسبه می شود؟

تا اینجا درباره انواع مرخصی (باحقوق و بدون حقوق) در قانون کار ایران آشنا شدید. طبق قانون مرخصی های استفاده نشده ، در پایان سال محاسبه شده و به حساب فرد واریز می شود. نرخ بازخرید مرخصی، بر اساس همان دستمزد روزانه و پایه حقوق است و ضریب نمی خورد.
کارگران می توانند حداکثر 9 روز از مرخصی شان را برای سال جدید ذخیره کنند و مابقی مرخصی های استفاده نشده را در قالب حقوق دریافت کنند. برای کارمندان دولت ذخیره مرخصی می تواند حداکثر 15 روز باشد.

مرخصی های کارکنان معمولا در نرم افزار منابع انسانی و سیستم اتوماسیون اداری محاسبه شده و در پایان سال همراه با عیدی و سنوات، به حساب شان واریز می شود. برای اینکه اطلاعات دقیقی از مرخصی های کارکنان ثبت شود، لازم است که کارمندان حتما فرم درخواست مرخصی پر کرده و تاییدیه مدیریت را بگیرند.

علاوه بر نرم افزارهای فوق، شرکت ها می توانند از نرم افزار ERP برای مدیریت مرخصی کارکنان استفاده کنند. ماژول منابع انسانی یکی از مهم ترین ماژول های سیستم erp است که به مدیریت نیروها و ثبت تاریخ مرخصی آن ها مربوط است. سیستم ERP علاوه بر ماژول منابع انسانی ماژول های کاربردی دیگری نیز دارد که به مدیریت فرایندهای سازمان شما کمک می کند.

آیا مبلغ مرخصی به وراث تعلق می گیرد؟

همانطور که توضیح دادیم، کارکنان در طول سال، 26 روز مرخصی با حقوق تحت عنوان مرخصی استحقاقی دارند. در صورت فوت کارگر یا کارمند، میزان مرخصی باقیمانده او بر حسب حقوق روزانه محاسبه شده و به ورثه آن فرد پرداخت می شود. در صورتی که کارمند تمام مرخصی های استحقاقی اش را استفاده کرده باشد، چیزی به ورثه تعلق نخواهد گرفت. برای دریافت مبلغ مرخصی، وراث باید مراحل قانونی وراثت را طی کنند و تعداد وراث مشخص باشد.