قرارداد کار، نوعی قرارداد است که بین کارفرما و نیروی کار منعقد می شود. برای اینکه از نیروی کار انسانی سو استفاده نشود و برای پرداخت مالیات مشاغل، قانون کار از تمام افراد و مشاغل می خواهد که قراردادهای کاری شان را ثبت کنند.
در این مطلب انواع قراردادهای کاری و مزایایی که هر قرارداد برای صاحبینش دارد را بررسی می کنیم. همچنین نکات لازم برای ثبت قرارداد را توضیح می دهیم.
قرارداد کار چیست؟
مهم ترین سندی که بین کارفرما و نیروی کار امضا می شود قرارداد کاری است. کارفرما می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد اما نیروی کاری حتما شخص حقیقی است. بر اساس قرارداد کار، نیروی کاری موظف است طبق شرایط ذکر شده و در زمان مشخص شده، کاری را که بر عهده دارد انجام دهد و به صورت ساعتی، روزانه، هفتگی یا ماهانه دستمزد دریافت کند. تهیه قرارداد کاری باعث می شود که هر دو طرف نسبت به وظایف و مسئولیت هایشان تعهد داشته باشند.
در قرارداد، شرایط کار، مبلغ حقوق، مزایا و محدودیت های کاری مشخص می شود و هر دو طرف قرارداد باید به مسائلی که در قرارداد تعیین شده است عمل کنند. عدم ثبت قرارداد باعث می شود که در صورت بروز مشکل، نتوانید از مراجع قانونی مشکلتان را پیگیری کنید.
عقد قراردادهای کاری چند پیش نیاز ضروری دارد که در ثبت قرارداد باید به آن توجه شود. این پیش نیازها شامل موارد زیر می باشند:
- رضایت طرفین قرارداد
- صلاحیت داشتن دو طرف قرارداد
- مشروع بودن و قانونی بودن موضوع قرارداد
- معین بودن مفاد قرارداد
مهم ترین مواردی که در قراردادهای کار ذکر می شود شامل موارد زیر است:
- مشخصات طرفین
- موضوع قرارداد
- عنوان شغلی
- تاریخ عقد قرارداد
- مدت قرارداد
- میزان حقوق پرداختی
- روش پرداخت حقوق
- ساعت کاری
- قوانین و شرایط تعطیلات و مرخصی طبق قانون کار
- شرایط محرمانگی و عدم افشای اطلاعات سازمان
- شرایط تمدید قرارداد
- نحوه تسویه حساب
- و…
بعد از اینکه شرایط قرارداد کار مشخص شد، این قرارداد در سه یا چهار نسخه تنظیم می شود. یک نسخه از قرارداد به اداره کار تحویل داده می شود، یک نسخه نزد نیروی کار و یک نسخه نزد کارفرما می ماند. در صورت وجود تشکل کارگری، نسخه چهارم به آنجا تحویل داده خواهد شد.
معرفی انواع قرارداد کاری
قراردادهای کاری را می توان در سه دسته قرار داد:
- قرارداد بر اساس نوع استخدام
- قرارداد بر اساس مدت زمان کار
- سایر قراردادهای کاری
هر یک از انواع استخدامی ها، شامل چند زیر دسته هستند که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم.
1) انواع قرارداد کار بر اساس نوع استخدام
از نظر نوع استخدام، قراردادها به دو دسته تقسیم می شوند:
- قرارداد دولتی
- قرارداد غیردولتی (خصوصی)
قرارداد دولتی
قرارداد دولتی بین یک فرد و ادارات دولتی بسته می شود. در واقع در قراردادهای دولتی، دولت نقش کارفرما را ایفا می کند. این قراردادها به سه دسته تقسیم می شوند که شامل استخدام رسمی، استخدام پیمانی و استخدام قراردادی (خدماتی) است. افرادی که به استخدام دولت درمی آیند، باید قوانین و مقررات استخدامی های دولت را رعایت کنند. تمام این افراد صرف نظر از مدت قرارداد یا نحوه فعالیت، دارای قرارداد دولتی هستند.
- استخدام رسمی: در استخدامی های رسمی دولت، افراد بر اساس تخصص و مدرک تحصیلی شان گزینش می شوند. بعد از قبولی در آزمون، فرد به استخدام دولت درآمده و در فعالیت های اصلی مملکت فعالیت می کند. افرادی که به صورت رسمی استخدام می شوند تحت پوشش بیمه بوده و در زمان بازنشستگی، از صندوق بازنشستگی کشور تسهیلات دریافت می کنند.
- استخدام پیمانی: قرارداد پیمانی نوعی قرارداد کار دولتی است. این نوع قراردادها نیمه رسمی هستند و در صورت رضایت از عملکرد فرد، قرارداد تمدید می شود. در قراردادهای پیمانی امکان ترفیع شغلی و استخدام رسمی وجود دارد. استخدام شده های قرارداد پیمانی زیر نظر آیین نامه استخدامی پیمانی قرار گرفته و تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی خواهند بود.
- استخدام کارکنان خدماتی: کارکنان خدماتی و پشتیبانی که در ادارات دولتی استخدام می شوند در دسته استخدام کارکنان خدماتی قرار می گیرند. استخدام این دسته برای حوزه های کاری نیروی حفاظتی، کارمند آشپزخانه و کارمند آبدارخانه و… است. کارکنان خدماتی زیر نظر نظام قانون کار فعالیت می کنند و تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
قرارداد خصوصی
علاوه بر دولت، شرکت ها، تولیدی ها و سایر کسب و کارهای غیردولتی نیز، نیروی کار انسانی را استخدام می کنند. قرارداد استخدام که با کسب و کارهای خصوصی می بندید، در دسته قرارداد خصوصی قرار می گیرد. در واقع در قراردادهای خصوصی، قرارداد استخدام بین یک فرد و یک کسب و کار خصوصی (غیردولتی) بسته می شود. قراردادهای کار شرکت های خصوصی تحت نظارت قانون کار هستند. افرادی که با این نوع قرارداد مشغول به کار می شوند، از مزایای تامین اجتماعی بهره مند می شوند.
2) انواع قرارداد بر اساس مدت زمان کار
قراردادها از نظر مدت زمان کار به سه دسته تقسیم می شوند:
- قرارداد دائمی
- قرارداد موقت
- قرارداد کار معین
1- قرارداد دائمی (قرارداد غیرموقت)
قرارداد دائمی نوعی قرارداد است که در آن فقط تاریخ شروع کار مشخص می شود و قرارداد تاریخ انقضایی ندارد. در این قراردادها، نیروی کار از تمام مزایای شغلی مثل سنوات، مرخصی و… بهره مند می شود. همچنین بعد از بازنشتگی، به نیرو حقوق بازنشستگی پراخت می شود.
قراردادهای دائمی امنیت شغلی بالایی برای نیروی کار ایجاد می کنند. در قرارداد دائمی امکان فسخ قرارداد به صورت یک طرفه وجود ندارد و حتما باید با انجام مراحل مشخص و طبق قوانین، قرارداد فسخ شود. در این قراردادها کارفرما تنها در صورتی می تواند نیرو را اخراج کند که برای این کار دلیل موجهی داشته باشد.
2- قرارداد موقت
قراردادهای موقت تاریخ شروع و تاریخ اتمام همکاری دارند. در صورتی که دو طرف قرارداد تصمیم به ادامه همکاری داشته باشند، قبل از اتمام زمان همکاری جلسه ای برگزار شده و درباره شرایط قرارداد جدید صحبت می شود. اگر تاریخ اتمام قرارداد فرا برسد و هیچ توافق جدیدی صورت نگیرد و نیروی کار همچنان به کار خود ادامه دهد، او می تواند ادعا کند که قرارداد به صورت شفاهی تمدید شده است.
تفاوت قرارداد کار معین با موقت در این است که در قرارداد کار معین، برای انجام کار زمان مشخص نمی شود بلکه زمانی که کار تمام شود، رابطه کاری طرفین تمام می شود. اما در قرارداد موقت، اتمام همکاری منوط به اتمام زمان تعیین شده است.
در قرارداد موقتی که به مدت یک سال یا کمتر بسته می شود، حق سنوات نسبت به ماه های همکاری محاسبه شده و به نیروی کار پرداخت می شود.
3- قرارداد کار معین
قرارداد کار معین مربوط به قراردادهای کاری است که برای انجام یک کار مشخص بسته می شوند. برای مثال شما قصد دارید دکوراسیون داخلی شرکتتان را تغییر دهید و بابت این کار با شرکت دکوراسیون داخلی قرارداد می بندید. در قرارداد معین هیچ کدام از طرفین، به تنهایی حق فسخ قرارداد را ندارند . بعد از انجام کار تعیین شده، کارفرما هزینه اعلام شده را به نیرو پرداخت می کند و قرارداد خاتمه می یابد.
قرارداد کار معین از جهتی مشابه قرارداد پیمانکاری است. در قرارداد پیمانکاری، پروژه به طور کامل به پیمانکار واگذار می شود. در قرارداد معین نیز، مسئولیت کار مورد نظر بر عهده طرف قرارداد است.
3) سایر قراردادهای کاری
علاوه بر قراردادهای اصلی که تا این بخش معرفی کردیم، چند نوع قرارداد دیگر نیز وجود دارد. در ادامه مهم ترین آن ها را معرفی می کنیم.
- قرارداد تمام وقت
قراردادهای کاری می توانند تمام وقت یا پاره وقت باشند. در قرارداد تمام وقت نیروی کار موظف است روزانه 8 ساعت کار کند. در این صورت، نیرو مزایای کامل نیروی تمام وقت را دریافت می کند. اگر زمان کار بیش تر از 8 ساعت باشد، اضافه کار به نیرو تعلق می گیرد.
- قرارداد پاره وقت
اگر در قرارداد، ساعت کاری کمتر از 7 ساعت کار روزانه تعیین شده باشد، قرارداد در دسته پاره وقت قرار می گیرد. قراردادهای پاره وقت مثل سایر انواع قراردادهای کاری مشمول قانون کار بوده و جزئیات مربوطه به این قراردادها در قانون کار تعیین شده است.
- قرارداد ساعتی
قرارداد ساعتی برای مشاغلی تنظیم می شود که نیروی کار به صورت دائمی در محل کار حضور ندارد. در این قراردادها، حقوق نیروی کار بر اساس ساعاتی که در محل کار فعالیت داشته، تعیین می شود. پرداخت حقوق مشاغل ساعتی طبق توافق پرداخت می شود. می توان حقوق را در پایان روز، پایان هفته یا هر پانزده روز یک بار پرداخت کرد. خدمات حقوقی، مشاوره بازاریابی، حسابرسی شرکت و… می توانند به صورت ساعتی تنظیم شوند.
- قرارداد کارمزدی
در قراردادهای کارمزدی، میزان پرداخت به نیروی کار براساس دو فاکتور مهم یعنی زمان انجام کار و میزان انجام کار، محاسبه و پرداخت می شود. این قراردادها می توانند به صورت انفرادی یا گروهی تنظیم شوند. در حالت انفرادی کل مبلغ قرارداد به یک فرد پرداخت می شود. اما در قرارداد گروهی، میزان پرداختی بر اساس میزان مشارکت هر فرد تقسیم می شود.
- قرارداد پیمانکاری
در قراردادهای پیمانکاری، نیروی کار در ازای انجام کار مشخصی دستمزد دریافت می کند. قراردادهای پیمانکاری در پروژه های ساخت و ساز کاربرد زیادی دارند. در قرارداد پیمانکاری زمان اولویت اول نبوده و اولویت اصلی تکمیل درست پروژه است. در پروژه های پیمانکاری کارفرما دخالت مستقیم در نحوه انجام کار ندارد و فقط تحویل پروژه مدنظر اوست. شرایط پرداخت و شرایط پایان قرارداد پیمانکاری در متن قرارداد مشخص می شود.
- قرارداد کارآموزی (قرارداد آزمایشی)
بسیاری از مشاغل، قبل از استخدام نیرو مدتی با عنوان کارآموز با نیروی انسانی همکاری می کنند تا مطمئن شوند نیروی کار مناسبی را انتخاب کرده اند. قراردادهای کارآموزی معمولا کوتاه مدت بوده و بین 1 تا 6 ماه هستند. در قرارداد کارآموزی، نیروی کار برای کسب مهارت بیش تر در یک موقعیت شغلی شروع به کار می کند. از آنجایی که نیرو برای یادگیری استخدام شده است، باید زیر نظر مدیریت یا یکی دیگر از کارمندان با تجربه فعالیت کند. بعد از تمام شدن دوره کارآموزی، در صورتی که نیرو به توانایی لازم رسیده باشد، قرارداد عادی ثبت می شود. کارآموزی حسابداری نمونه ای از استخدام کارآموزی می باشد.
- قراردادهای کار مشاوره ای
هیچ کسی در تمام حوزه های کاری اطلاعات کامل ندارد. گاهی برای شروع یک پروژه جدید یا انجام یک کار تخصصی نیاز به مشاوره گرفتن از یک فرد متخصص دارید. در این مواقع می توانید با یک شخص متخصص، قرارداد مشاوره ای ثبت کنید. قراردادهای مشاوره ای می توانند به صورت ساعتی یا پیمانکاری ثبت شوند.
- قرارداد دورکاری
یکی از انواع قراردادهای کار، قرارداد دورکاری یا فریلنسری است. در قرارداد فریلنسری، نیروی کار بدون حضور در محل کار و به صورت دورکاری فعالیت می کند. در این قراردادها معمولا با افرادی همکاری می شود که توانایی و مهارت شغلی بالایی دارند. در قرارداد دورکاری بسته به هدف، قراردادی بین کارفرما و نیروی کار بسته می شود.
نکات مهم در قراردادهای کاری
- قبل از امضای قرارداد آن را با دقت مطالعه کنید و مطمئن شوید که بندهای قرارداد برایتان مشکل حقوقی ایجاد نمی کنند.
- در قراردادهای رسمی معمولا از واژه های تخصصی استفاده می شود که ممکن است برای افراد عادی مبهم باشند. اگر قسمتی از قرارداد را متوجه نمی شوید، حتما درباره آن سوال کنید.
- قراردادها معمولا در سه یا چهار نسخه تهیه می شوند و تمام برگه ها و پیوست ها به مهر و امضای هر دو طرف قرارداد می رسند.
- موضوع قرارداد باید در قرارداد کاری دقیقا مشخص شده باشد. اینکه دقیقا شما چه وظایفی دارید باید در قرارداد توضیح داده شود.
- مدت زمان قرارداد در قرارداد کار باید مشخص باشد.
- در قرارداد کار باید مبلغ حقوق یا نحوه محاسبه حقوق مشخص شود. اینکه حقوق نیروی کار در چه تاریخی پرداخت می شود و چگونه واریز می شود حتما باید در قرارداد قید شود.
- سنوات، پاداش، حق فرزند، حق مأموریت و… باید در قرارداد محاسبه و درج شوند.
- شرایط کمک عائله مندی، کمک هزینه مسکن، کمک هزینه اقلام مصرفی، عیدی و پاداش سالانه، بازخرید مرخصی و… باید در قرارداد مشخص شوند.
- مسائل مربوط به مرخصی های کاری، مدت زمان دریافت مرخصی و روزهای تعطیل باید در قرارداد کاری مشخص باشند.
- در قراردادهای کاری بندی به عنوان قوانین و مقررات ثبت می شود که در آن مقررات مربوط به شرکت تعیین می شود.
- شرایط تسویه و خروج از شرکت و مسئولیت کارفرما و نیروی کار برای قطع همکاری باید در قرارداد مشخص باشد.
- اگر یکی از طرفین قرارداد به تعهدات خودش پایبند نباشد، طرف مقابل می تواند با مراجعه به مراجع قضایی، فرد مقابل را به اجرای تعهدات وادار کند.
- پرداخت حق بیمه و مالیات حقوق نیروی کار بر عهده کارفرما است. اگر بیمه کارمند پرداخت نشود، نیرو می تواند از طریق مراجع قضایی و اداری، شکایت کند.
- معمولا کارفرما به عنوان تضمین از نیروی جدید چک یا سفته می گیرد. در چک یا سفته تضمین حتما قید کنید که این چک را برای عدم تخلف از تعهدات قرارداد ارائه می کنید.
- از تمدید خود بخودی (تجدید ضمنی) قرارداد خودداری کنید. اگر بعد از اتمام زمان قرارداد قصد ادامه همکاری دارید، قرارداد جدیدی تنظیم کنید.
- در قراردادهای دائمی، اتمام همکاری فقط در صورت فوت، بازنشستگی یا ازکارافتادگی کامل کارگر، استعفای کارگر و اخراج موجه او اتفاق می افتد. اما در قراردادهای غیردائمی، بعد از اتمام زمان مشخص شده و یا انجام دادن وظیفه تعیین شده، قرارداد به پایان می رسد.
- در صورت تمام نشدن مدت قرارداد، هیچ از یک طرفین نمی توانند به تنهایی قرارداد را فسخ کنند.
